Recepta na lek recepturowy sprawia wiele problemów i często wypisywana jest w nieprawidłowy sposób.
Poprawna recepta na lek recepturowy zawiera:
1. Dane pacjenta.
2. Dane podmiotu, w którym wystawiono receptę (nie dotyczy recept „pro auctore” i „pro familiae”).
3. Dane osoby wystawiającej receptę.
4. Informacje o leku recepturowym:
- składniki i ilości leku recepturowego,
- informacja o postaci leku,
- sposób dawkowania.
5. Data realizacji recepty.
6. Unikalny numer identyfikujący receptę.
Ile leku recepturowego można wypisać na jednej recepcie?
Na jednej recepcie można przepisać maksymalnie równoważność 2 ryczałtów leku recepturowego. Wyjątkiem są maści, kremy, mazidła, pasty i żele, które mogą być przepisane do 10-krotności ilości.
Jeden ryczałt oznacza:
- 20 proszków dzielonych,
- 80 g proszków niedzielonych,
- 12 szt. czopków, pręcików, globulek,
- 250 g roztworów, zawiesin, mikstur, emulsji do użytku wewnętrznego,
- 500 g płynnych leków do użytku zewnętrznego (jeżeli zawierają spirytus, jego ilość w przeliczeniu na spirytus 95% nie może przekroczyć 100 g),
- 100 g maści, kremów, mazideł, past, żeli,
- 40 g kropli do użytku wewnętrznego i zewnętrznego,
- 100 g mieszanek ziołowych,
- 10 g kropli do oczu, uszu i nosa oraz maści do oczu, uszu i nosa, sporządzanych w warunkach aseptycznych.
Uproszczony przykładowy schemat recepty na lek recepturowy:
| Rp. | Rp. (łac. recĭpe) – weź. Polecenie lekarza skierowane do farmaceuty, skrót ten rozpoczyna każdą receptę. |
| Metronidazoli 0,3 Nystatini 100.000 j.m. Vit. A 5.000 j.m. Acidi borici Lactosi aa 0,1 Cacao olei q.s | ilość surowców farmaceutycznych potrzebnych do sporządzenia leku, wyrażona jest za pomocą cyfr arabskich lub słownie, ilość surowców wyrażona jest w gramach (bez konieczności dopisywania gram/g). Jeśli dany surowiec podany jest w innej jednostce, konieczne jest wyraźne zaznaczenie jednostki w jakiej występuje, ilość obojętnego surowca, który niezbędny jest do nadania postaci leku można wyrazić za pomocą wyrażenia „quantum satis’’ (z łac. ilość odpowiednia). |
| M.f. glob. vag. | M.f. (łac. misce, fiat) – zmieszaj, aby powstało. Polecenie do farmaceuty aby sporządził pożądaną postać leku. |
| D.S. 1×1 dopochwowo | Da! Signa! (z łac. wydaj! oznacz!) – polecenie do farmaceuty aby umieścił informację na opakowaniu leku. |
Przykłady najczęstszych błędów:
- Nieprawidłowa recepta na medyczną marihuanę.
Marihuana medyczna zarejestrowana jest jako surowiec farmaceutyczny i musi być przepisana jako lek recepturowy.
Recepta na medyczną marihuanę musi być wystawiona jako recepta Rpw i konieczne jest aby zawierała następujące informacje:
- nazwę substancji roślinnej w języku łacińskim,
- zawartość THC i CBD podaną w %,
- masę suszu wyrażoną w gramach lub miligramach,
- precyzyjne dawkowanie,
- potwierdzoną ilość substancji czynnej.
Przykładowa poprawna recepta na marihuanę medyczną:
Rpw
Cannabis Flos XYZ
THC 22%, CBD 1%, 10 g
M.f. spec.
Potwierdzono ilość substancji czynnej 10,0 g (dziesięć gramów kwiatu konopi)
D.S 2 x 0,25 g
Najczęstsze błędy przy wystawianiu recepty na medyczną marihuanę:
- lek nie jest przepisywany na receptę Rpw,
- lek nie jest wypisywany jako lek recepturowy,
- lek jest przepisywany na recepcie papierowej,
- brak potwierdzonej ilości substancji czynnej,
- ilość przepisanego suszu przekracza 90 dni terapii.
- Nieprawidłowy zapis surowców farmaceutycznych.
Najwięcej kontrowersji i błędów w tym przypadku budzą witaminy stosowane w recepturze, głównie A,D,E.
W przypadku braku wpisania na recepcie dopisku „sol.” (łac. solutio) lub „liq.”(łac. liquidus) przy witaminach, farmaceuta uznaje, że należy użyć czystego koncentratu witamin.
Przy dopisku „sol.” lub „liq.” do wykonaniu leku stosuje się witaminy w postaci leków gotowych, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne (np. Devikap, Juvit D3, Vitaminum A Hasco, Vitaminum A Medana, Vitaminum E Hasco).
Różnica w dawkach pomiędzy koncentratem witamin, a lekiem gotowym jest ogromna, dlatego należy zwracać na to szczególną uwagę.
| Rp. Vit. A 5 Lekobaza ad 100 M.f. ung D.S 1x smarować | Rp. Vit. A liq. 5 Lekobaza ad 100 M.f. ung D.S 1x smarować |
| Do wykonania takiej recepty należy użyć 5 g koncentratu witaminy A co odpowiada 5 000 000 j.m. Vitaminum A densatum oleosum – 1 000 000 j.m./g | Do wykonania takiej recepty należy użyć 5 g witaminy A w postaci leku gotowego co odpowiada 195 525 j.m. Witamina A firmy Hasco – 39 105 j.m./g |
Ilość witamin można wyrazić także za pomocą jednostek międzynarodowych (j.m.).
Rp.
Vit. A liq. 5 000 j.m.
Lekobaza ad 100
M.f. ung
D.S 1x smarować
- Brak niezbędnych informacji.
Problem ten dotyczy najczęściej proszków, czopków i globulek. Oprócz ilości surowców farmaceutycznych konieczna jest informacja o sposobie wykonania leku. W tym celu niezbędne jest umieszczenie na recepcie jednego z dwóch skrótów:
- div. in part. aeq. (łac. divide in partes aequales – podziel w równych częściach) – oznacza, że po wymieszaniu surowców farmaceutycznych należy je podzielić na przepisaną liczbę proszków,
- d.t.d. (z łac. dentur tales doses – daj takich dawek) – oznacza, że ilości przepisanych surowców farmaceutycznych dotyczą jednego proszka.
Rp.
XYZ 2
Sacch. Lactici q.s
M.f.pulvis
D.t.d. No 20
D.S. 1×1
Każdy proszek zawiera 2 gramy substancji XYZ. W celu wykonania leku farmaceuta musi odważyć 40 g substancji XYZ.
Rp.
XYZ 2
Sacch. Lactici q.s
M.f.pulvis
Div. in part. aeq. No 20
D.S. 1×1
Pojedynczy proszek zawiera 0,1 grama substancji XYZ. W celu wykonania leku farmaceuta musi odważyć 2 g substancji XYZ.
- Nieprawidłowa ilość leku recepturowego.
Na jednej recepcie mogą zostać przepisane maksymalnie 2 ryczałty leku recepturowego (z wyjątkiem postaci medykamentów wspomnianych wyżej). W przypadku przypisania większej ilości, farmaceuta może wykonać lek, zmniejszając jego ilość.
Rp.
XXX 0,02
Cal. Lactici q.s
M.f.pulvis
D.t.d. No 80
D.S. 2×1
Jeden ryczałt to 20 proszków dzielonych. Pacjent może otrzymać maksymalnie 40 sztuk proszków.
- Brak wskazania postaci leku.
Zdarza się, że na recepcie brakuje informacji o postaci leku (M.f. postać leku). W takiej sytuacji farmaceuta na podstawie własnej wiedzy może określić postać i wykonać lek.
- Nieprawidłowa odpłatność.
Leki recepturowe mogą być wystawione z odpłatnością ryczałtową lub pełnopłatnie. Zaznaczenie odpłatności 30% jest błędne.
Aby lek recepturowy mógł być refundowany musi być wykonany:
- z surowców farmaceutycznych
i/lub - leków gotowych, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne¹
i/lub - refundowanych leków gotowych (pod warunkiem, że dawka leku recepturowego jest mniejsza od najmniejszej dawki leku gotowego w formie stałej do stosowania doustnego).
Rp.
XYZ 0,5
Cal. Lactici q.s
M.f.pulvis
Dtd. No 20
D.S. 1×1
Odpłatność ryczałt
Jeśli substancja XYZ jest objęta refundacją, a jej najmniejsza dawka w postaci leku gotowego do stosowania doustnego wynosi więcej niż 0,5 g lek może być wydany ze zniżką.
¹ Spis leków gotowych, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne:
https://www.dziennikustaw.gov.pl/DU/rok/2012/pozycja/1259
Wybrane skróty łacińskie stosowane w recepturze:
| Skrót | Rozwinięcie w języku łacińskim | Znaczenie w języku polskim |
| aa | ana partes aequales | po równych częściach |
| ad | ad | do |
| d.s. | da, signa | wydaj, oznacz |
| d.t.d. | dentur tales doses | daj takich dawek |
| div. in part. aeq. | divide in partes aequales | podziel w równych częściach |
| glob. vag. | globuli vaginales | globulki dopochwowe |
| gtt., gutt. | gutta, guttae | kropla, krople |
| liq. | liquidus | płynny |
| m.f. | misce, fiat | zmieszaj aby powstało |
| pulv. | pulvis | proszek |
| q.s. | quantum satis | ilość odpowiednia |
| rp. | recĭpe | weź |
| sol. | solutio | roztwór |
| sir. | sirupus | syrop |
| spir. | spiritus | spirytus |
| spec. | species | ziółka |
| supp., suppos. | suppositorium | czopek |
| tabl., tbl. | tabulettae | tabletki |
| u.,ung.,ungt. | unguentum | maść |